Մարզկենտրոնը`   Արմավիր
Մարզի կազմավորման թիվը՝ ապրիլի 12, 1995թ.
Տարածաշրջանները`   Արմավիրի շրջան, Բաղրամյանի շրջան, Էջմիածնի շրջան
Քաղաքային համայնքների թիվը`   3 համայնք
Գյուղական համայնքների թիվը`   94 համայնք
Գյուղական բնակավայրերի թիվը`   95 բնակավայր
Ընդհանուր տարածք`   1,242 կմ²
Բնակչության ընդհանուր թիվը (ըստ 01.01.2002թ. տվյալների)`   323,300
Բնակչության խտությունը`   260.3/կմ²
Փոստային ինդեքս`   0901-1149
ISO 3166-2`   AM.AV
FIPS 10-4`   AM03

Հայաստանի Հանրապետությունում տարածքի մեծությամբ ամենափոքր մարզը Արմավիրի մարզն է : Այստեղ է գտնվում Արաքս գետի միջին հոսանքում կառուցված առայժմ միակ ավտոճանապարհային կամուրջը (Մարգարա գյուղի մոտ), որը Հայաստանի Հանրապետությունը միացնում է Թուրքիային:Արմավիրի մարզի բնական պայմանները և հարստությունները Արմավիրի մարզի կլիման խիստ չորային է: Առանձնապես հաճելի է արևոտ, անհողմ, տևական աշունը, երբ հասունանում են այգիների ու դաշտերի բարիքները:Միակ գետը, որ սկսվում է մարզի սահմաններում, Մեծամորն է (Սևջուրը), որը սնվում է Այղր լճից ու նրա մերձակա աղբյուրներից: Մեծամորի միակ խոշոր վտակը Քասաղն է: Գարնանը սահմանային Արաքսի, ինչպես նաև Քասաղի հորդացած ջրերը դուրս են գալիս ափերից ու ավերածությունների պատճառ դառնում:Արմավիրի մարզը հարուստ է պատմական բացառիկ հուշարձաններով: Եզակի հուշարձան է Մեծամորի բլրի լանջին պեղված հինգհազարամյա հնության (բրոնզեդարյան) մետաղաձուլարանը:Պատմական մեծ արժեք են ներկայացնում ուրարտական քաղաք Արգիշթիխինիլիի ավերակները: Դրանց հարևանությամբ Արաքս գետի նախկին հունի ձախ ափին գտնվել է հայոց նախկին մայրաքաղաքը`   Արմավիրը, որը դարեր շարունակ եղել է տնտեսական և մշակութային խոշոր կենտրոն ու մնացել է այդպիսին մինչև նոր մայրաքաղաքի`   Արտաշատի հիմնադրումը:Դրանից քիչ արևմուտք`   Արաքսի ու Ախուրյանի միախառնման տեղում նշմարվում են այլ նշանավոր քաղաքի`   Երվանդունիների թագավորության վերջին մայրաքաղաքի`   Երվանդաշատի փլատակները:Պատմաճարտարապետական մեծագույն արժեք է ներկայացնում նաև Սարդարապատի հուշահամալիրը: Մարզի բնակչությունը Արմավիրի մարզը բնակչության բացարձակ թվով գրավում է միջին տեղ, բայց առաջինն է բնակչության խտության ցուցանիշով: Բնակչության ավանդական զբաղմունքը գյուղատնտեսությունն է, ուստի և նրա մեծ մասը ապրում է գյուղերում: Արմավիրի մարզի քաղաքները Արմավիրի մարզկենտրոնն է Արմավիրը (նախկինում`   Սարդարապատ, ապա Հոկտեմբերյան): Այն Հայաստանի երիտասարդ ու արագ զարգացող քաղաքներից է: Մարզի աբողջ տարածքի նկատմամբ կենտրոնական դիրք ունի, գտնվում է Երևան-Վաղարշապատ-Արագած-Գյումրի կարևոր ավտոխճուղու վրա: Քաղաքում գործում են երկու տասնյակից ավելի արդյունաբերական ձեռնարկություններ, կրթամշակութային ու առողջապահական`   մարզային նշանակության հիմնարկներ:Մարզում, ամբողջ երկրում և համայն հայության կյանքում իր բացառիկ նշանակությամբ առանձնանում է Վաղարշապատ (1945-1995թթ. կոչվել է Էջմիածին) քաղաքը: Բացառիկ է նրա հոգևոր մշակութային նշանակությունը: Այդ առումով Վաղարշապատը ոչ միայն համահայաստանյան, այլև համահայկական կենտրոն է: Շնորհիվ այն բանի, որ այստեղ գտնվում է Սուրբ Էջմիածնի Մայր տաճարը, Վաղարշապատը համայն հայության հոգևոր-կրոնական կենտրոնն է և Ամենայն Հայոց կաթողիկոսության ու Հայոց կաթողիկոսի աթոռանիստը: Մայր տաճարին կից գործում է Հոգևոր ճեմարանը, որը Հայ Առաքելական եկեղեցու ծառայողներ է պատրաստում Հայաստանի և սփյուռքի համար:Երկրի էկոնոմիկայում Արմավիրի մարզի տեղը և դերը որոշող գլխավոր ճյուղը էլեկտրաէներգետիկան է`   հանձին Հայաստանում և ամբողջ տարածաշրջանում միակ ատոմային էլեկտրակայանի: Դա գտնվում է մարզկենտրոնից ոչ հեռու, Մեծամոր քաղաքում, որը կառուցվել է ատոմային էլեկտրակայանին սպասարկելու համար:Արմավիրի մարզում տարածված է միջատի մի տեսակ, որից հնում ստանում էին «որդան կարմիր» արժեքավոր ներկը:

Ներկայացնել բջջի բաժանումը՝ մեյոզ:

Մեյոզ՝ ռեդուկցիոն բաժանում, էուկարիոտ բջիջների՝ սեռական բաժանման իրականացվող հատուկ  եղանակ: Մեյոզի արդյունքում առաջացած բջիջները, կամ գամետներ են, կամ սպորներ: Կենդանիների արական գամետներն անվանում են սպերմատոզոիդներ,  իսկ իգականը՝ ձվաբջիջներ:

Համեմատել մեյոզը և միտոզը (նմանությունը և տարբերությունը):

Միտոզը և մեյոզը երկուսն էլ էուկարիոտիկ բջիջներում միջուկի բաժանման ձևերնեն: Միտոզի նպատակը բջիջների վերականգնումն է, աճը և անսեռ վերարտադրությունը, մինչդեռ մեյոզի նպատակը սեռական վերարտադրության համար գամետների արտադրությունն է: Միտոզը մեկ միջուկային բաժանում է, որի արդյունքում առաջանում են երկու միջուկներ, որոնք սովորաբար բաժանվում են երկու նոր դուստր բջիջների: Միտոզի և մեյոզի հիմնական տարբերությունները տեղի են ունենում մեյոզի I-ում։ 

Մանրամասն ներկայացրեք բույսերի մոտ կրկնակի բեղմնավորումը։ 

Կրկնակի բեղմնավորում, ծածկասերմ բույսերի սեռական պրոցես, բեղմնավորվում են ձվաբջիջը և սաղմնային պարկի երկրորդային կորիզը: Սաղմնային պարկը 8-կորիզանի բջիջ է, յուրաքանչյուր բևեռում 4-ական։Բևեռներից մեկական կորիզ շարժվում է դեպի կենտրոն և կազմում բևեռային կորիզներ: Հապլոիդ միկրոսպորը զարգանում է փոշեպարկում, որպես փոշեհատիկ, որի կորիզը բաժանվում է 2  կորիզի՝ վեգետատիվ և գեներատիվ։ Վերջինս նորից է կիսվում և առաջացնում է երկու սերմնաբջիջ: 2 գեներատիվ կորիզներն ընկնում են սաղմնային պարկ։ Նրանցից մեկը շարժվում է դեպի ձվաբջջի կորիզը, միաձուլվում նրա հետ և առաջացնում դիպլոիդ զիգոտ, որն աճելով դառնում է սերմ։ Գեներատիվ մյուս կորիզը մոտենում է 2 բևեռային կորիզներին, միաձուլվում նրանց հետ, և էնդոսպերմի կորիզն է գոյանում, որն ունի քրոմոսոմների եռակի հավաք։Բեղմնավորումից հետո զիգոտը բազմաթիվ անգամ բաժանվելով առաջացնում էսաղմը։

Ինչ են իրենցից ներկայացնում վիրուսները: 

Վիրուս՝ ոչ բջջային կառուցվածք ունեցող հարուցիչ, որը բազմանում է միայն կենդանի բջիջներում։ Վիրուսները վարակում են կյանքի բոլոր բջջային ձևերը։

Համեմատել Քովիդ19-ը Օմիկրոնի հետ։

Երբ վիրուսը լայնորեն տարածվում է և դառնում է բազմաթիվ վարակների պատճառ, վերջինիս մուտացիայի հավանականությունը մեծանում է։ Որքան շատ տարածվի վիրուսը, այնքան ավելի շատ փոփոխությունների այն կենթարկվի։

Օմիկրոնի ժամանակ ստամոքսաղիքային համակարգի խանգարումները կարող են ավելի հաճախ դիտարկվել Օմիկրոնով վարակվածների շրջանում՝ հատկապես երեխաների մոտ։ Օմիկրոնին հատուկ ախտանշաններից կարող է լինել նաև գիշերային քրտնարտադրությունը։ Օմիկրոնով վարակված անձինք էապես ավելի թեթև են տանում հիվանդությունը։ 

1. Ինչ է իրենից ներկայացնում էոկարիոտ բջիջները(կենդանական և բուսական բջիջների կառուցվածքը):
2. Գրել պրոկարիոտ բջիջների մասին:
3. Համառոտ ներկայացնել բջջի օրգանոիդները (միտոքոնդրիում քլորոպլաստ էնդոպլազմային ցանց գոլջիի կոմպլեկս ռիբոսոմներ):
4. Ինչ է իրենից ներկայացնում միտոզը բջջի բաժանում:
5. Ներկայացնել քրոմոսոմի կառուցվածքը:

Պատասխաներ

1․ Էոկարիոտ բջիջների շարքին են դասվում կենդանական, բուսական բջիջները ինչպես նաեւ սնկերը, ջրիմուռները եւ այլն։ Էոկարիոտ բջիջները շատ ավելի զարգացած են քան պրոկարիոտները։ Նրանք արդեն ունեն օրգանոիդներ, կորիզ, քորիզակ։ Ի տարբերություն պրոկարիոտների էոկարիոտ բջիջներն ունեն մեկից ավելի քրոմոսոմ, որի շնբրհիվ էլ կարողանում են տրոհվել, բազմանալ։ Էոկարիոտ բջիջների մեջ են մտնում նաեւ բույսերը որոնց բջջի բաղադրության մեջ մտնում են նաեւ քլորոպլաստներ որոնց շնորհիվ նրանք կարէողանում են ֆոտոսինթեզ կատարել։

2․ Պրոկարիոտային բջիջներն այն բջիջներն են, որոնք ձևավորում են միաբջիջ օրգանիզմներ, որոնց մենք ճանաչում ենք որպես բակտերիաներ և արխեա: Նրանք շատ տարածված են բնության մեջ և զարմանալիորեն առատ և կարևոր են բոլոր էկոհամակարգերի համար: Այս տեսակի բջիջներն ամենափոքրերից են, որոնք գոյություն ունեն մեր մոլորակում և ձևավորում են միայն միաբջիջ օրգանիզմներ: Յուրաքանչյուր պրոկարիոտ բջիջ ձևավորում է մի ամբողջական օրգանիզմ, այնքան փոքր, որ հնարավոր չէ տեսնել այն մեր աչքերով, բայց մեզ միշտ պետք է մեզ օգնող ինչ -որ գործիք, օրինակ ՝ մանրադիտակ: Պրոկարիոտային բջիջները ներկայացնում են բնության մեջ հայտնաբերված երկու տեսակի բջիջներից մեկը, երկրորդը `էուկարիոտ բջիջներինը:

• Պրոկարիոտ բջիջի հիմնական բնութագիրն այն է, որ այն չունի կորիզ: «Պրոկարիոտ» տերմինը ծագում է հունական արմատներից կողմ, որը նշանակում է «առաջ», և կարիոն, որը թարգմանվում է «միջուկ»: Այս պատճառով, բառը պրոկարիոտիկ նկարագրում է օրգանիզմներ, որոնք ունեն «նախնադարյան» կամ «պարզունակ» միջուկ, որոնք տարբերվում են էուկարիոտ բջիջների «ճշմարիտ» թաղանթային միջուկից:
• ԴՆԹ պարունակող պրոկարիոտ բջիջների անկանոն ձևի շրջանը կոչվում է նուկլեոիդ։
• Դրա չափը շատ ավելի փոքր է, քան էուկարիոտիկ բջիջները. Փաստորեն, միջին պրոկարիոտային բջիջը համարվում է մինչև 15 անգամ փոքր, քան ամենափոքր կենդանական բջիջը:
• Դրանք ձեւավորվում են թաղանթով, որը ծածկում է դրանք եւ պարփակում այն ​​ամենը, ինչ ներսում է: Այս թաղանթն իր հերթին սովորաբար ծածկված է պատով, որը ծառայում է բջիջները որոշակի արտաքին պայմաններից պաշտպանելու համար։
• Պրոկարիոտային բջիջների ներսում չկան թաղանթային խցիկներ, այսինքն ՝ թաղանթներով սահմանազատված ներքին կառուցվածքներ: Նրա ներքին հարդարանքը նման է մի տեսակ «ապուրի», որտեղ մենք գտնում ենք տարբեր տեսակի կախովի մոլեկուլներ:
• Կան բազմաթիվ պրոկարիոտ բջիջներ, որոնք կապվում են բջիջների այլ տեսակների հետ `օգուտներ ստանալու համար (սիմբիոնտներ), բայց մյուսները ազատ են ապրում կամ ապրում են կլոնային օրգանիզմների գաղութներում, այսինքն` մեկը մյուսին հավասար:
• Քանի որ բոլոր պրոկարիոտ բջիջները միաբջիջ օրգանիզմներ են, նրանք ունեն այն կարողությունը, որն ունի ցանկացած կենդանի էակ. նրանք սնվում են, աճում, վերարտադրվում, փոխազդում են իրենց շրջապատող միջավայրի հետ, շփվում են միմյանց և շրջապատող այլ օրգանիզմների հետ և մահանում:
• Պրոկարիոտային բջիջների վերարտադրումը բացառապես անսեռ է, այսինքն `պրոկարիոտ բջիջը, երբ բաժանվում է, առաջացնում է երկու նույնական բջիջ:

3․

4․ Կորիզակիսում, կարիոկենեզ կամ միտոզ, բջջի անուղղակի բաժանում, որի դեպքում կորիզում և ցիտոպլազմայում տեղի են ունենում մի շարք միմյանց հաջորդող, կանոնավոր գործընթացներ, որոնք ի վերջո բերում են բջջի գենետիկական նյութի հավասար բաշխմանը առաջացած դուստր բջիջների միջև։ Վերոհիշյալ բոլոր պրոցեսներն ընթանում են միտոտիկ ցիկլի ընթացքում։ Կորիզակիսումը օնտոգենեզի կարևոր գործընթացներից մեկն է։ Միտոտիկ բաժանումը ապահովում է բազմաբջիջ էուկարիոտ օրգանիզմների աճը հյուսվածքային բջիջների հաշվին։

• Հնարավոր է դառնում որոշել քրոմոսոմների չափսերը, ձևը, կառուցվածքը, քանակը ։ Յուրաքանչյուր քրոմոսոմ երկարավուն, խիտ մարմնիկ է, որը կազմված է սեղմվածքներով միմյանցից սահմանազատված մի քանի մասերից ։ Տարբերում են առաջնային սեղմվածքը կամ ցենտրոմերը։ Ցենտրոմերն այն տեղն է, որին բաժանման ժամանակ միանում են բաժանման իլիկի թելիկները։ Քրոմոսոմի վրա կարող է լինել երկրորդային սեղմվածք։
• Յուրաքանչյուր քրոմոսոմ բաղկացած է պարուրաձև ոլորված ԴՆԹ-ի երկու թելից (մոլեկուլ), որոնք կոչվում են քրոմատիդներ կամ դուստր քրոմոսոմներ։

Բջջի բուն բաժանումը ընթանում է միմյանց հաջորդող չորս փուլերով՝ պրոֆազ, մետաֆազ, անաֆազ, թելոֆազ։

5․ Քրոմոսոմները երևում են միայն բաժանվող բջիջներում. ունեն բարակ՝ 14 նմ տրամագծով թելերի ձև։ Քրոմոսոմներն ունեն բարդ կառուցվածք։ Բջջի բաժանման սկզբնական և միջին փուլերում նրանք կազմված են երկու իրար կցված թելանման կամ ձողաձև մարմնիկներից՝ քրոմատիդներից։ Վերջիններս ոլորված են գալարաձև և կախված գալարվածության աստիճանից, քրոմոսոմները փոխում են իրենց չափերը՝ երկարանում կամ կարճանում։ Քրոմատիդները իրենց հերթին կազմված են մեկ կամ մի քանի զույգ թելիկներից՝ քրոմանեմաներից՝ հունարեն նեմա-թել, որոնք լուսային մանրադիտակով տեսանելի ամենափոքր կառուցվածքներն են։ Էլեկտրոնային մանրադիտակը ցույց է տալիս, որ յուրաքանչյուր քրոմանեմա կազմված է քրոմոսոմում զույգերով դասավորված միկրոֆիբրիլների խրձից։ Վերջիններում ամփոփված են ԴՆԹ-ի մոլեկուլի զույգ շղթաները, որոնք, սպիտակուցի հետ միացած, կազմում են դեզոքսինուկլեոպրոտեիդներ։

• Ինչ են իրենցից ներկայացնում վիրուսները:
• Վիրուսները կյանքի ոչ բջջային ձևերն են։Վիրուսները վարակում են կյանքի բոլոր բջջային ձևերը՝ կենդանիներից ու բույսերից մինչև բակտերիաներ։ Վիրուսները առաջին անգամ նկարագրվել են Դմիտրի Իվանովսկու կողմից որպես՝ ծխախոտի բույսերը վարակող ոչ բջջային ախտածիններ։ Վիրուսները բաղկացած են երկուսից երեք մասերից՝բոլոր վիրուսներն ունեն գենետիկական նյութ՝ ԴՆԹ կամ ՌՆԹ։:

2. Բերել մեկ վիրուսի օրինակ, նկարագրել հիվանդությունը, վարակման աղբյուրները և բուժման մեթոդը:

Օրինակ` թռչնագրիպ, կորոնավիրուս, գրիպ, խոզագրիպ:

Թռչնագրիպ սուր, բարձր վարակելիությամբ օժտված վիրուսային վարակ է՝ մարսողության և շնչական համակարգերի ախտահարմամբ, որին բնորոշ է բարձր մահացությունը։

Ախտորոշում

H5N1 գրիպի շտամով հարուցված կլինիկական հաստատումը, հատկապես՝ առաջին դեպքերի, դժվար է։ Նախնական ախտորոշումը կարող է իրականացվել կլինիկական նշանների հիման վրա՝ համաճարակաբանական տվյալների համադրությամբ՝

1. բարձր տենդ, համակցված դժվար շնչառությամբ և հազով։
2. դիարեա՝ արյան հետքերի բացակայությամբ։
3. կոնյուկտիվիտի և ցանի բացակայություն։
4. տարածքում կենդանիների, առաջին հերթին թռչունների շրջանում գրիպի H5N1 բռնկման կամ ընտանի թռչունների անկման առկայություն։
5. հիվանդության կլինիկական նշանների արտահայտումից շուրջ 7 օր առաջ հիվանդի հետ շփում, որի մոտ հաստատվել է գրիպի H5N1 ենթատեսակը,։
6. հիվանդության կլինիկական նշանների արտահայտումից 7 օր առաջ անհայտ ծագումնաբանությամբ սուր ռեսպիրատոր ախտանշաններով հիվանդի հետ շփում, այդ թվում՝ մահացու ելքով,
7. հիվանդը նշում է, որ եղել է կենդանիների, հատկապես թռչունների, շրջանում գրիպի H5N1 բռնկմամբ երկրներում կամ տարածքներում։
8. Հիվանդի մասնագիտական ռիսկի առկայություն։ Գրիպ Ա H5N1-ը վերջնական ախտորոշվում է լաբորատոր հաստատումից հետո (H5 անտիգենի իմունոֆլորեսցենտային հետազոտություն՝ H5 մոնոկլոնալ հակամարմինների օգտագործմամբ կամ յուրահատուկ H5 հակամարմինների որոշում՝ հիվանդի շիճուկում) մոլեկուլյար – գենետիկ հետազոտություն պոլիմերազիային շղթայաձև ռեակցիա կան կամ վիրուսի անջատում դրական վիրուսային կուլտուրա A/H5։

Բուժում

Հիվանդների բուժումն իրականացվում է հիվանդանոցային պայմաններում։ Հիվանդները կարող են դուրս գրվել հիվանդանոցից ոչ շուտ, քան մարմնի ջերմաստիճանի նորմալացումից 7 օր հետո։ Իրականացվում է հակավիրուսային պատրաստուկներով յուրահատուկ թերապիա։ ԱՀԿ-ն խորհուրդ է տալիս առաջին հերթին նեյրամինիդազների հավելյալներ՝ կապված վերջիններիս լայն սպեկտորի ազդեցության հետ. 1. Օզելտամիվիր (Ozeltamivir Տամիֆլյու), 75 մգ օրվա մեջ 2 անգամ, 5 օրվա ընթացքում, ընդունելիս հիվանդության վաղ շրջանում, հատկապես առաջին օրերին, արտահայտված արդյունավետություն։ Տամիֆլյուն ցուցված է գրիպ Ա H5N1-ով հիվանդ մեծահասակներին, մինչ և 12 տարեկան և բարձր երեխաներին։ Տամիֆլյուն մինչև 12 տարեկան երեխաներին ցուցված չէ։

3. Ինչ է իրենից ներկայացնում տրանսկրիպցիան և տրանսլացիան:

Տրանսկրիպցիան  գենային արտահայտման առաջին քայլն է, երբ ԴՆԹ-ի որոշակի հատված ՌՆԹ-պոլիմերազի միջոցով պատճենվում է որպես ՌՆԹ: Տրանսլացիան  բջջում սպիտակուցի կենսասինթեզն է, որը իրենից ներկայացնում է ՌՆԹ սպիտակուցների ինֆորմացիայի փոխանցումը։

4. Ներկայացրեք բջջի հիմնական օրգանոիդներ:Էնդոպլազմային ցանց

Գոլջիի համալիր

Ռիբոսոմներ

Միտոքոնդրիումներ

Ցետրիոլներ

Լիզոսոմներ 

Պլաստիդներ 

Վակուոլներ 

Ներառուկներ 

Բջջակորիզ

Կորիզակ

5. Գրել նախակորիզավորների ընդհանուր կառուցվածքը:

Նախակորիզավորները չունեն ձևավորված կորիզ

Նախակորիզավորների բջիջն արտաքինից ծածկված է բջջապատով։ Անմիջապես բջջապատի տակ պլազմային թաղանթն է, որին հաջորդում է ցիտոպլազման։

Նախակորիզավորները չունեն ձևավորված կորիզ և մի շարք օրգանոիդներ՝ միտոքոնդրիումներ, էնդոպլազմային ցանց, վակուոլներ, լիզոսոմներ պլաստիդներ, գոլջի ապարատ։ Կորիզին փոխարինում է նրա համարժեք նյութը՝նուկլեոիդը։ Այն ժառանգական տեղեկատվություն է պարունակում տվյալ բջջի մասին։ Նախակորիզավորների ցիտոպլազմայում են ռիբոսոմները, իսկ կապտականաչ ջրիմուռներում ու որոշ բակտերիաներում՝ ֆոտոսինթեզ կատարող գունանյութը։ Բակտերային բջիջները լինում են գնդաձև (կոկեր), ձողիկաձև (բացիլներ), պարուրաձև և այլն։

 Մի շարք օրգանոիդներ՝ միտոքոնդրիումներ, էնդոպլազմային ցանց, վակուոլներ, լիզոսոմներ պլաստիդներ, գոլջի ապարատ։ Կորիզին փոխարինում է նրա համարժեք նյութը՝նուկլեոիդը։ Այն ժառանգական տեղեկատվություն է պարունակում տվյալ բջջի մասին։ Նախակորիզավորների ցիտոպլազմայում են ռիբոսոմները, իսկ կապտականաչ ջրիմուռներում ու որոշ բակտերիաներում՝ ֆոտոսինթեզ կատարող գունանյութը։ Բակտերային բջիջները լինում են գնդաձև (կոկեր), ձողիկաձև (բացիլներ), պարուրաձև և այլն։

6. Ներկայացրու ֆոտոսինթեզը և քեմոսինթեզը:

Փոտոսինթեզը դա երկրի վրա ամենակարևոր կենսաքիմիական մեխանիզմներից մեկն է, քանի որ այն ներառում է օրգանական սննդանյութերի արտադրություն, որոնք պահպանում են արևի լույսի էներգիան տարբեր օգտակար մոլեկուլներում (ածխաջրեր): Այդ իսկ պատճառով նրա անունը ծագել է հունարեն photo, «լույս» և «բաղադրություն», «համադրություն» բառից։ Սինթեզված օրգանական մոլեկուլները կարող են օգտագործվել որպես քիմիական էներգիայի աղբյուր՝ աջակցելու այնպիսի կարևոր գործընթացներին, ինչպիսիք են բջջային շնչառությունը և նյութափոխանակությունը:

ՌՆԹ-ի կոդոններ

ԴՆԹ-ում և ՌՆԹ-ում պոլիպետիդային կապի այն մասը, որը պայմանավորում է ապագա ամինաթթվի հաջորդականությունը, կոչվում է կոդոն։ Կոդոնը կարող է ունենալ A (ադենին), T (թիմին), C(ցիտոզին) կամ U (ուրացին), G (գուանին) նուկլեոտիդներից որևէ երեքը (օրինակ՝AAG, որը առաջացնում է լիզին (Լիզ) ամինաթթուն)։ Կոդոնի նուկլեոտիդների դասավորության AUG ձևը առաջացնում է մեթիոնին (ՄԵԹ) ամինաթթուն, որը կոչվում է նաև ստարտ կոդոն, քանի որ այն պոլիպետիդային շղթան սկսելու հրահանգ է տալիս։ Կան երեք կոդոններ(UAA, UAG, UGA), որոնք ամինաթթուներ չեն սինթեզում, այլ պոլիպետիդային շղթան ավարտելու հրահանգ են տալիս։ Դրանք կոչվում են ստոպ կոդոններ։

նախորդող փուլ և ՌՆԹի սպլայսինգ

Տրանսլյացիայի նախորդող փուլը տրանսկրիպցիան է, որը Դնթից ինֆորմացիայի փոխանցումն է տՌՆԹ (տեղեկատու ՌՆԹ)-ին։ Տրանսկրիպցիայից հետո տՌՆԹ-ն ենթարկվում է ապլայսինգի (պրոցեսինգ)։ Սպյայսինգը տՌՆԹ-ին պատրաստում է տրանսյացիայի։ Տրանսկրիպցիան կատարվում է կորիզի ներսում, որտեղ ԴՆԹն և ՌՆԹ-ն պաշտպանված են ֆերմենտներից։ Տրանսլյացիան ի տարբերություն տրանսկրիպցիայի տեղի է ունենում կորիզից դուրս՝ ռիբոսոմներում։ Այդ իսկ պատճառով տՌՆԹի ծայրերին ավելանում են լրացուցիչ նուկլեոտիդներ, որոնք կոչվում են գլուխ և պոչ։ Վերջիններս պաշտպանում են տՌՆԹ-ին ֆերմենտներից։ տՌնթ-ի մեջ տրանսկրիպցիայից հետո առաջանում են կոդավորող և չկոդավորող հատվածներ, որոնք համապատասխանաբար էքսոններ և ինտրոններ։ Սպլայսինգի ժամանակ ինտրոնները հետանում են տՌՆԹ-ից։ Այսպիսով սպլայսինգից հետո տՌՆԹ-ն կազմված է լինում կոդավորող հատվածից, գլխից և պոչից։

փոխադրող ՌՆԹ

փՌՆԹ

ՓՌՆԹի դերը տրանսլյացիայում նուկլեոտիդների լեզվից փոխակերպումն է ամինաթթուների լեզվի։ փՌՆԹ-ն կազմված պոլինուկլեոտիդային շղթայից, անտիկոդոնից և ամինաթթվի միանալու տեղից։ Անտիկոդոնը փՌՆԹ-ի ան հատվածն է, որը կազմված է 3 հիմքից և կոմպլիմենտար է տՌՆԹ-ի կոդոնին։ Տրանսլյացիայի ժամանակ փՌՆԹ-ն անտիկոդոնով միանում է տՌՆԹ-ի կոդոնին և նրա մյուս ծայրի միանում է համապատասխան ամինաթթու։

տրանսլյացիայի փուլերը

տրանսլյացիայի էլոնգացիա

Տրանսլյացիան տեղի է ունենում ռիբոսոմներում։ Այն կատարվում է երեք փուլով՝

1. Ինիցիացիա(սկիզբ)
2. Էլոնգացիա(երկարացում)
3. տերմինացիա(ավարտ)

Ինիցիացիա

Սպլայսինգից հետո տՌնթ-ին միացել էին չկոդավորող հատվածներ՝ գլուխ և պոչ, դրանք, բացի պաշտպանելուց տՌՆԹ-ին. նաև օգնում է նրան միանալ ռիբոսոմին։ Ինիցիացիաի ժամանակ տՌՆԹ-ն միանում ռիբոսոմի փոքր ենթամիավորին, իսկ փՌՆԹ-ն գտնվելով ռիբոսոմի A հատվածում միանում է տՌՆԹ-ի ստարտ կոդոնին, որտեղից էլ սկսվում է տրանսյացիան։ Ստարտ կոդոնը AUG կոդոնն է, փՌՆԹ-ի անտիկոդոնը UAC, որը իր հետ բերում է ՄԵԹ ամինաթթուն։

Էլոնգացիա

Ինիցիացիայից հետո առաջանում է առաջին ամինաթթուն։ ՓՌՆԹ-ն տեղափոխվում է P հատված։ Մյուս փՌՆԹ-ն ճանաչում է կոդոնը և բերում համապատասխան ամինաթթուն։ Նոր եկած փՌՆԹ-ն միանում է ռիբոսոմի A հատվածին։ Այն փՌՆԹ-ն, որը գտնվում է ռիբոսոմի P հատվածում իր ամինաթթուն միացնում է A հատվածի վրա գտնվող փՌՆԹ-ի ամինաթթվին, առաջացնելով պեպտիդային կապ, և հեռանում։ A հատվածում գտնվող փՌՆԹն տեղափոխվում է ռիբոոմի P հատված։ Դրանից հետո A հատվածին է միանում նոր փՌՆԹ-ն և գործընթացը կրկնվում է։ Այս գործընթացը շարունակվում է մինչև տերմինացիան։

Տերմինացիա

Էլոնգացիան շարունակվում է այնքան ժամանակ, մինչև հասնում է ստոպ կոդանին (UAA, UAG կամ UGA)։ Ի տարբերություն ստարտ կոդոնի ստոպ կոդոնները ամինաթթու չեն սինթեզում, այլ միայն հայտարարում տրանսլյացիայի ավարտը։ Ստոպ կոդոնին հասնելուն պես ամիանաթթուների ավարտուն պոլիպեպտիդը անջատվում է փՌՆԹից։ Ռիբոսոմները բաժանվում են ենթամիավորների։ Տրանսլյացիան համարվում է ավարտված։

Տրանսկրիպցիան գենային էքսպրեսիայի (արտահայտում) առաջին քայլն է, երբ ԴՆԹ-ի որոշակի հատված ՌՆԹ-պոլիմերազի միջոցով պատճենվում է որպես ՌՆԹ ։ Համարվում է մոլեկուլային կենսաբանության կենտրոնական դոգմայի երկրորդ փուլը։Տրանսկրիպցիայի ընթացքում ԴՆԹ շղթան կարդացվում է ՌՆԹ-պոլիմերազի օգնությամբ, որի հետևանքով սինթեզվում է ԴՆԹ շղթային կոմպլեմենտար և հակազուգահեռ ՌՆԹ շղթա։Տրանսկրիպցիան ընթանում է հետևյալ փուլերով՝ 1.մեկ կամ ավելի սիգմա ֆակտորներ միանում են ՌՆԹ-պոլիմերազին, որը թույլ է տալիս վերջինիս միանալ ԴՆԹ-ի որոշակի հաջորդականության՝ պրոմոտորին: 2.ՌՆԹ-պոլիմերազը ձևավորում է տրանսկրիպցիոն պղպջակ: Այս արվում է կոմպլեմենտար ԴՆԹ նուկլեոտիդների միջև ջրածնային կապերի քանդման միջոցով։ 3.ՌՆԹ-պոլիմերազը կոմպլեմենտարության սկզբունքի համաձայն սկսում է ռիբոնուկլեոտիդներից սինթեզել նոր ՌՆԹ շղթա։ 4.ՌՆԹ-պոլիմերազի օգնությամբ ձևավորվում է ՌՆԹ-ի շաքարա-ֆոսֆատային հենքը։ 5.ՌՆԹ և ԴՆԹ շղթաների միջև գործող ջրածնական կապերը քանդվում են և նոր սինթեզված ՌՆԹ շղթան ազատվում է։ 6.Եթե բջիջն ունի ձևավորված կորիզ, ապա ՌՆԹ-ն ենթարկվում է մշակման (պրոցեսինգ)։ 7.ՌՆԹ-ն կարող է կամ մնալ կորիզում կամ անցնի ցիտոպլազմա:ԴՆԹ-ի հատվածը, որից ինֆորմացիան անցնում է ՌՆԹ-ին, կոչվում է «տրանսկրիպցիոն միավոր» և կոդավորում է ամենաքիչը մեկ գեն։ Եթե այդ գենը կոդավորում է սպիտակուց, ապա ՌՆԹ-ն կլինի ի-ՌՆԹ (ինֆորմացիոն ՌՆԹ)։ Վերջինս հետագայում կծառայի կաղապար սպիտակուցի սինթեզի համար: Սակայն գենը կարող է կոդավորել նաև չկոդավորող ՌՆԹ (ինչպես ՄիկրոՌՆԹ), ռիբոսոմային ՌՆԹ (ռ-ՌՆԹ), փոխադրող ՌՆԹ (փ-ՌՆԹ), կամ մեկ այլ ֆերմենտային հատկությամբ օժտված ՌՆԹ (ռիբոզիմ): Ընդհանուր առմամբ ՌՆԹ-ն բջջում կատարում է ահռելի կարևորության ֆունկցիաներ, օգնելով սինթեզել, կարգավորել և մշակել սպիտակուցները։ Վիրուսաբանությունում այս եզրույթը կարող է օգտագործվել նաև բնութագրելու ի-ՌՆԹ-ի սինթեզը ՌՆԹ մոլեկուլից։ Այդ գործընթացը կատալիզվում է վիրուսային ՌՆԹ-ռեպլիկազի կողմից։

Հայտնագործումը

Ցիտոպլազման հայտնաբերել է Յա Պուրկինյեն 1830թ.։ «Ցիտոպլազմա» տերմինը առաջացել է  «ցիտոս»-զետեղարան, բջիջ և «պլազմա»-կերտված, ծեփած բառերից։

Կառուցվածք

Ցիտոպլազման անգույն, լույսի ճառագայթները ուժեղ բեկող սպիտակուցների և այլ օրգանական նյութերի կոլոիդային լուծույթ է և իր խտությամբ հիշեցնում է թանձր հեղուկ՝ իր մածուցիկությամբ մոտ գլիցերինի։ Կազմված է մեմբրաններից և օրգանոիդներից, որոնց միջակա տարածությունը լցված է ցիտոպլազմայի մատրիքսով՝ հիալոպլազմայով։ Վերջինս որոշակի պայմաններում կարող է փոխակերպվել ավելի պինդ, կարծր վիճակի՝ հել և նորից վերափոխվել հեղուկի՝ զոլ։

Կառուցվածքը

1. Կորիզակ
2. Բջջակորիզ
3. Ռիբոսոմ
4. Ներառուկ
5. Անհարթ էնդոպլազմային ցանց
6. Գոլջիի ապարատ
7. Բջջակմախք
8. Հարթ էնդոպլազմային ցանց
9. Միտոքոնդրիումներ
10. Վակուոլ
11. Ցիտոպլազմա
12. Լիզոսոմ
13. Ցենտրիոլ և ցենտրոսոմա օրգանոիդներն

Խտության այս փոփոխությունը նպաստում է՝

• ներբջջային նյութերի տեղաշարժմանը
• միջբջջային նյութափոխանակությանը
• օրգանոիդների միջև ստեղծում է ֆիզիկոքիմիական և ֆերմենտային կապեր։

Ցիտոպլազման կազմված է՝

• Ավելի պինդ՝ պլազմոգել կամ էկտոպլազմա
• Ավելի հեղուկ՝ պլազմոզոլ կամ էնդոպլազմա։

Բաղադրությունը

Հիալոպլազմայի բաղադրության մեջ մտնում է՝

• 75%-85% ջուր
• 10%-12% սպիտակուց, ամինաթթու
• 4%-6% ածխաջրեր
• 2%-3% լիպիդներ
• 1% անօրգանական նյութեր։

Հիալոպլազմայի կազմի մեջ նաև մտնում են տարբեր ներառուկներ՝ պահեստային սննդանյութեր, նյութափոխանակության արգասիքներ, մանրագույն սպիտակուցային թելիկներ։

Ֆունկցիաները

• կազմում է բջջի ներքին հեղուկ միջավայրը
• բջջին տալիս է ամրություն, ճկունություն
• ապահովում է միջավայր քիմիական ռեակցիաների համար
• ներբջջային նյութերի տեղաշարժի ապահովում
• միջբջջային նյութափոխանակության ապահովում
• օրգանոիդների միջև ստեղծում է ֆիզիկոքիմիական և ֆերմենտային կապեր։

1. Բնութագրե՛ք խառնուրդների բաղադրիչների բաժանման և մաքուր նյութերի ստացման հիմական եղանակները:
Պարզեցում, Զտում, Շոգիացում, Թորում, Մագնիսով բաժանում 

2. Արաքս գետի ջուրը մշտապես պղտոր է, պարունակում է հող և անլուծելի կավ: Ինչպե՞ս կարելի է դրանից ստանալ մաքուր թափանցիկ ջուր:
Կարելի է ջուրն առանձնացել զտման կամ պաերզեցման միջոցով։

3. Առաջարկե’ք խառնուրդի բաժանման եղանակ՝ ա) երկաթի փոշի և ավազ- կարելի ե իրարոց բաժանել մագնիսի միջոցով։
բ) կերոսին և ջուր- թորման միջոցով։

4. Փայտաթեփից և ավազից բաղկացած խառնուրդը կարելի է բաժանել՝ա) թորումով բ)պարզեցումով գ) շոգիացումով

բ) պարզեցումով

5. Խառնուրդների բաժանման ո՞ր եղանակն են օգտագործում իրար մեջ լավ լուծվող հեղուկները մաքրելու համար:
Թորում

1. Կենսաբանությունը որպես գիտություն

2. Կենս. մասնաճյուղերը եւ կապը այլ գիտությունների հետ

3. Կենսաբանական համակարգերը որպես կենսաբանության ուսումնասիրման առարկա

4. Կենդանի բնության ուսումնասիրման մեթոդները

5. Ինչ է իրենից ներկայացնում կենսաբանություն առարկան

1.  Երկրագնդի անբաժան մասերից է կյանքը: Կյանքը` որպես երևույթ, իր դրսևորումն է ստանում իրեն բնորոշ հատկանիշներով` բազմացում, զարգացում, նյութափոխանակություն, աճ և այլն: Այդ հատկանիշների  արդյունքում սկզբնավորվում են կենդանի օրգանիզմները:

 Կենդանի օրգանիզմները` բույսերը, սնկերը, կենդանիները, բակտերիաները ամենուրեք շրջապատում են մեզ և հանդիսանում բնության բաղադրիչ:

Կենսաբանությունը գիտություն է կյանքի, նրա դրսևորումների, առանձնահատկությունների, ծագման և զարգացման մասին:

Կենսաբանություն կամ բիոլոգիա բառն ունի հունական ծագում և առաջացել է «բիոս»` կյանք և «լոգոս»` գիտություն բառերից:

2. Կենսաբանությունը որպես գիտությոն ըսումնասիրում է ամբողջ  շրջակա միջավայրը։  Կենսաբանության հիմնական բաժիններից են՝ Անատոմիա, աստղակենսաբանություն, Բուսաբանություն, բջջաբանություն, Գենոմիկա, Դեղաբանություն, Էկոլոգիա, Թունաբանություն եւ այլն։

3. Քանի որ քենսաբանությոնը ուսումնասիրում է  բոլոր կենդանի օրգանիզմները, նրանց բազմազանությունը, զարգացումը ապա հետազոտում է նաեւ նրանց ծագումնաբանությունը։ Կենդանիները կենսոլորտում շատ բազմազան են, հայտնի է 2.5-3 մլն տեսակ։ Այդ բոլոր կենդանի օրգանիզմները բաժանված են տիպերի, դասերի, ընտանիքների եւ այլն։ Ամենափոքր կարբանական միավորը տեսակն է։ Այսպիսի բաժանումն առաջարկել է  շվեդ գիտնական Կարլ Լինեյը։ 

4. Կենդանի  բնությունը կարելի է ուսումնասիրել տարբեր մեթոդներով՝ դիտում, փորձ և չափումներ: Դիտումների միջոցով մենք ծանոթանում ենք տարբեր երևույթների, պարզում տարբեր մարմինների հատկությունները: Դիտումները մեզ թույլ են տալիս որոշակի նախնական պատկերացումներ կազմել այս կամ այն կենդանի օրգանիզմի մասին եւ այլն։

5. Կենսաբանություն առարկայի շնորհիվ մենք կարողանում ենք ծանոթանալ մեզ շրջապատող միջավայրին, կենդանի օրգանիզմներին, բնությանը եւ այլն։